Verandering gaat meestal tergend langzaam. Thuiswerken en MaaS zijn al lang onderwerp van gesprek, maar doorbraken zijn uitgebleven. Dat lag niet aan het ontbreken van techniek – de vereiste gedragsverandering kwam er simpelweg niet.
Nooit eerder in mijn leven heb ik zo’n abrupte gedragsverandering mogen aanschouwen als de afgelopen maanden: thuiswerken, videovergaderen en digitaal samenwerken werden in enkele dagen tijd de nieuwe norm. Als we dit lang genoeg volhouden, wordt het vanzelf een gewoonte. Voor gedragsverandering is het dus prima dat onze intelligente lockdown nog even duurt. Ik weet in ieder geval zeker: ik ga nooit meer voor één meeting op en neer van Amsterdam naar Delft. Ik haak gewoon virtueel aan.
Ook interessant is dat we in tijden van crisis meer overheidsbemoeienis accepteren dan in een normale situatie. We zien het gemeenschappelijke gevaar en realiseren ons dat luisteren naar experts ons de grootste kans op overleven geeft. Degenen die de regels niet volgen mogen gestraft worden. Geen mondkapje in de trein? Dan kost je treinreis ineens 95 euro meer.
We hebben het gedrag van het individu dus al radicaal beïnvloed. Nu moeten we doorpakken op organisatieniveau. Er ligt namelijk een enorme kans voor verduurzaming van onze mobiliteit en die moeten we pakken nu de condities juist zijn. Daar is wel wat voor nodig: lef en daadkracht vanuit de overheid.
Neem MaaS. Startups willen MaaS-diensten aanbieden, maar smartphone-integratie met OV-chipkaartdiensten zoals abonnementen en kortingsproducten lukt niet. Ze kunnen dus nooit een aantrekkelijke dienst bieden voor de frequente reiziger. Nu het ov beperkte capaciteit heeft, kan de overheid een reserveringssysteem afdwingen waarmee de reiziger zijn reis kan plannen, boeken en betalen. Datadelen en interoperabiliteit, alsmede derde partijen laten aansluiten via een API, moeten voorwaarden worden. Ik begrijp de technische uitdagingen, maar die zijn oplosbaar. Het heeft ov-bedrijven vooral aan urgentie ontbroken in het verleden, ze winnen er tenslotte weinig mee. Zo’n reserveringssysteem biedt een oplossing voor een urgent probleem én kan de doorbraak voor MaaS betekenen.
Een ander voorbeeld is de luchtvaart. De overheid zal miljarden investeren in het ‘overeind houden’ van KLM. Zoals het er nu uitziet, worden hier slechts beperkte duurzaamheidseisen aan gekoppeld. Waarom verbinden we hier niet veel meer strenge voorwaarden aan, waardoor KLM gedwongen wordt om naar alternatieven te kijken? KLM zou bijvoorbeeld in de toekomst een rol kunnen pakken als duurzame Europese hyperloopoperator, terwijl zij zich met vluchten focust op intercontinentaal verkeer. Schiphol heeft in juni, in samenwerking met Hardt Hyperloop, een studie gepubliceerd die laat zien dat een hyperloop een aantrekkelijk alternatief is voor een deel van het Europese vliegverkeer. Reizen met de snelheid van vliegen tegen slechts 10% van het energieverbruik, zonder uitstoot en met gelijkblijvende kosten. Schiphol ziet het zitten, nu KLM nog.
Begrijp me niet verkeerd, ik prijs me gelukkig als inwoner van een vrij land waar marktwerking bestaat. Ik zie echter in deze bijzondere situatie een kans om het systeem gedeeltelijk te herontwerpen. Dat gebeurt niet vanzelf, er is sturing nodig. Ik ben ervan overtuigd dat we, als we intelligent unlocken, nieuw gedrag de norm kunnen maken en beter uit deze ellendige crisis kunnen komen.
_____
Deborah Nas
Hoogleraar Strategic design for technologybased innovation van TU Delft
