Kopenhagen heeft hoge ambities: uiterlijk 2025 moet de hoofdstad CO2-neutraal zijn. Het domein mobiliteit zal daar een stevige bijdrage aan moeten leveren. Maar de doelstelling is alleen haalbaar als je flink innoveert, weet Kopenhagen. Daarom startte ze een bijzonder project, Publiek-Private Innovatie. De Nederlandse bedrijven Technolution en Imtech deden mee en gunnen ons een inspirerend inkijkje.
Om de ambitie ‘in 2025 CO2-neutraal’ waar te maken heeft het stadsbestuur van Kopenhagen het CPH Climate Plan 2025 opgesteld. Dit plan voorziet in een fiks aantal reguliere maatregelen rond de thema’s energiegebruik, energieopwekking en mobiliteit, zoals het installeren van energiezuinige straatverlichting en het isoleren van oudere openbare gebouwen. Maar wil Kopenhagen de boel tijdig op orde hebben, dan zijn extra, vernieuwende maatregelen nodig. Reden voor Kopenhagen om naast ‘regulier’ ook innovatie een belangrijke plek in het klimaatplan te geven.
Katalysator
In principe is de lokale verkeersautoriteit in Kopenhagen verantwoordelijk voor de innovaties in het mobiliteitsdomein. Maar ook in Denemarken is de tendens om als overheid meer taken uit te besteden aan marktpartijen. Mede hierdoor ontstond medio 2013 het idee om een ‘innovatiekatalysator’ op te zetten: de stad Kopenhagen als platform waar bedrijven elkaar ontmoeten en leren kennen, en waar ze hun specifieke kennis & kunde aanwenden om samen nieuwe oplossingen te creëren. De Publiek-Private Innovatie (PPI) was geboren! Het project ging in oktober 2013 van start en is in mei dit jaar afgesloten. Wat zijn de kenmerken van de PPI-aanpak en wat waren de leerervaringen?
Spelregels
De insteek van PPI is om marktpartijen carte blanche te geven voor de inhoudelijke kant van de innovaties. Voor het overige is een beperkt aantal spelregels opgesteld om het proces in goede banen te leiden:
- Samenwerken. Voorwaarde voor deelname aan de PPI was het vormen van een consortium. ‘Innoveren = samenwerken’, vindt Kopenhagen.
- Business case. Is de geboden oplossing ook in andere situaties, buiten Kopenhagen bijvoorbeeld, inzetbaar? De stad wil voorkomen dat ze met de PPI een maatwerkoplossing binnenhalen die op termijn onbetaalbaar wordt. Door met elkaar na te denken over mogelijkheden voor een grootschalige uitrol, worden zulke risico’s geminimaliseerd.
- Vast budget. Voor de uitvoering van de PPI was voor elk team een vast budget beschikbaar, ongeacht het type innovatie.
- Prototype. De geboden innovatie moest aan het einde van het project als prototype gedemonstreerd kunnen worden. Op basis van een veldproef kan dan besloten worden om het nieuwe product of de dienst ook echt uit te rollen.
- Eigendomsrechten. Om achteraf onenigheid tussen deelnemende bedrijven onderling of met de stad te voorkomen, heeft Kopenhagen gedurende de PPI twee onafhankelijke juristen beschikbaar gesteld waar iedere deelnemer terecht kon voor advies over eigendomsrechten. Zo konden nieuwe innovaties op een transparante en juridisch correcte wijze worden ondergebracht bij de rechtmatige eigenaar en kwamen bestaande deeloplossingen van bedrijven niet in het geding.
Aan de slag
Eind oktober was een eerste informele workshop voor geïnteresseerde bedrijven georganiseerd. Aanvankelijk verliep dat wat onwennig: innoveren op verzoek en dan ook nog met onbekende bedrijven..? Toch duurde het niet lang of het proces kwam op stoom. Wellicht mede door de strakke tijdslijnen die Kopenhagen had geschetst, schoven de deelnemers hun reserves opzij en gingen ze met elkaar in gesprek om bestaande kennis en producten samen te voegen tot iets nieuws. Elf consortia schreven zich in om deel te nemen, waarvan er uiteindelijk acht overbleven.
Gedurende de projectperiode hadden de consortia elke zes weken een overleg met het projectteam van Kopenhagen. In de dialoog werd op kritische wijze doorgevraagd over aspecten als haalbaarheid, duurzaamheid en effectiviteit van de geschetste oplossing.
Leerpunten
Wat heeft het eerste PPI-project in Kopenhagen opgeleverd? Allereerst acht heel uiteenlopende oplossingen (zie het kader hieronder). Het ‘nieuw-gehalte’ bleek sterk te fluctueren en is ook een kwestie van perceptie. Er waren projecten waarin bestaande methoden en technieken in een nieuw jasje werden gestoken – geen hardcore innovatie, maar de ontstane diensten werden wel als innovatief ervaren. Enkele oplossingen zijn voor de Denen nieuw, maar worden in bijvoorbeeld Nederland al langer toegepast. Er zijn echter ook enkele echte (technologische) vernieuwingen opgeleverd.
Een ander belangrijk winstpunt was de directe dialoog van de overheid met de markpartijen. Hiermee is alle ruis op de lijn weggenomen: intenties van de overheid konden direct gespiegeld worden aan dat wat marktpartijen te bieden hadden, zonder dat consultants en/of adviseurs hier een vertaalslag voor hoefden te maken. Dit resulteerde in scherpere product- en dienstdefinities, waardoor oplossingen sneller op het gewenste niveau kwamen.
De PPI-projecten Mobiliteit in Kopenhagen
Slim licht voor fietspaden
Zodra ’s avonds een licht op groen gaat voor een gedetecteerde fietser, wordt de straatverlichting ter plaatse helderder. Consortium met Imtech.Multifunctionele parkeerplaatsen
Een flexibel gebruik van autoparkeerplaatsen in drukke (winkel)wijken: parkeerruimte wordt overdag gebruikt voor onder meer horeca en fietsparkeren.Monitoring verkeersstromen
Met behulp van datasporen van mobieltjes (wifi) reconstrueert Kopenhagen een gedetailleerd beeld van de verkeersstromen in de stad.Multifunctionele sensorsystemen
Een compact open-source en open-hardware sensorsysteem dat op basis van video weggebruikers detecteert (naar categorie) en tegelijkertijd de temperatuur, luchtvochtigheid, lichtintensiteit, het geluid en de luchtkwaliteit meet.Slimme busprioriteit
Busprioriteit bij verkeerslichten. De prioriteit is afhankelijk van vertraging, aantal passagiers, locatie, tijdstip etc. Consortium met Imtech.Multimodale reisplanner
Multimodale planner die rekening houdt met de actuele situatie op de weg.Voetbalstadion sneller leeg
Dankzij een uitgebreid sensornetwerk en een slimme aansturing van verkeerslichten, kan het Parken-voetbalstadion de uitstroom van toeschouwers in 20 in plaats van 40 minuten verwerken. Consortium met Imtech.Informatieplatform voor fietsers
Een team met daarin Technolution ontwikkelde het Tube Platform: een ‘fietsinformatie serviceplatform’ waarmee overheden direct contact kunnen leggen met hun fietsers met bijvoorbeeld informatie over real-time reistijden en beschikbare fietsparkeerplekken.
Verbeterpunten voor een eventuele nieuwe PPI zijn er ook. Zo was er voor de acht consortia relatief weinig budget. Het was voor de meeste partijen niet haalbaar om een echt prototype op te leveren: het bleef dan bij dummy-modellen die niet bestendig genoeg zijn om lang in de openbare ruimte te staan. Door selectief te zijn in het aantal teams dat mag deelnemen of hier in de loop van het project een selectie in te maken, zou dit probleem getackeld kunnen worden en zijn langdurige veldproeven mogelijk.
Dit laatste brengt nog een aandachtspunt met zich mee. Het werken in de publieke ruimte is gebonden aan een set van regels. Dit is begrijpelijk, maar door sores rond vergunningen of het regelen van een voedingsaansluiting, bleek het soms onmogelijk om binnen de afgesproken tijd een veldtest te doen. Eén oplossing is dat de overheid hier al ruim voor aanvang van de PPI regelingen voor treft. Denk dan aan het toewijzen van enkele straten in de stad waar experimenten mogen worden gehouden. Deelnemende partijen hoeven daar dan gedurende de PPI niet zelf mee te worstelen.
Hoe verder?
De stad Kopenhagen heeft enorm veel inspiratie opgedaan over de mogelijke vervolgstappen die de klimaatdoelstellingsambitie voor mobiliteit binnen handbereik moeten brengen. Dit najaar volgt een openbare tender voor een nieuwe set aan verkeersmaatregelen waarin, mede afhankelijk van politieke beslissingen, één of meer PPI-innovaties worden meegenomen.
Belangrijker nog dan de resultaten voor het ‘CO2-neutraal’-plan is dat Kopenhagen een interessante blauwdruk heeft ontwikkeld voor het gericht stimuleren van innovatie. De aanpak van PPI is immers, met inachtneming van de leerpunten, één op één kopieerbaar: ook andere thema’s, steden en landen kunnen er hun voordeel mee doen.
____
De auteur
Ing. William Meijer is System Designer bij Technolution.
Ing. Niels Haenen is Consultant bij Imtech.
