Het is al jaren een bron van ergernis: navigatiesystemen die het verkeer over binnendoorwegen en dijkjes sturen waar de wegbeheerder het niet hebben wil. Je kunt de ontwikkelaars van navigatiesoftware daarop aankijken, maar je kunt ze ook hélpen. Het programma SmartwayZ.NL heeft daarom een digitale netwerkvisie voor serviceproviders ontwikkeld. Het project, Slim Sturen, kan al rekenen op de nodige bijval.

In een netwerkvisie legt een wegbeheerder vast hoe hij zijn wegennet wil gebruiken. Elke weg krijgt een bepaalde functie toegewezen die aangeeft hoe de weg moet functioneren binnen het netwerk: als ‘regionale verbindingsweg’ bijvoorbeeld, of als ‘stedelijke as’. Op basis van deze ordening kan de wegbeheerder voorkeurroutes uitstippelen voor het verkeer op zijn wegennet. Hij gebruikt dan alleen wegen die een functie hebben die past bij het bedoelde gebruik. Wegen rond een school of dat ene smalle straatje door een dorpskern worden zo vanzelf ontzien.

Zo’n visie zie je uiteindelijk terug op straat in de vorm van bewegwijzering. De netwerkvisie is ook de basis onder de verkeersmanagementmaatregelen die een wegbeheerder inzet om de doorstroming op gang te houden. Die maatregelen leiden het verkeer misschien tijdelijk over een andere route, maar áltijd over wegen die daar volgens de netwerkvisie geschikt voor zijn.

Dat klinkt als een sluitend systeem. Het probleem is alleen dat de wegbeheerder met z’n borden en verkeersmanagementingrepen niet de enige ‘sturende factor’ in het verkeer is. Menig weggebruiker volgt immers vrij gedachteloos de instructies van zijn navigatiesysteem op. In de toekomst rijden voertuigen misschien wel automatisch met behulp van navigatiesystemen van A naar B.
Willen wegbeheerders het verkeer op de juiste, geschikte wegen houden – en daarmee: verkeer bij scholen of dwars door een dorpskern weren – dan zullen ze er dus óók voor moeten zorgen dat de partijen achter de navigatiesoftware, serviceproviders en kaartleveranciers, kennis hebben van hun netwerkvisies. Die informatie moeten de overheden niet slechts delen, maar bij voorkeur zo aanbieden dat providers de informatie gemakkelijk in hun software kunnen opnemen.

Ontwikkeling met de markt
Om in die behoefte te voorzien is het Zuid-Nederlandse mobiliteitsprogramma SmartwayZ.NL in juli 2019 het project Slim Sturen (voorheen VM-regels) gestart. In het project hebben acht marktpartijen samen met de gemeenten Breda en Roermond in veertien maanden tijd een werkende digitale netwerkvisie ontwikkeld. Deze ‘onderlegger’ voor navigatiesystemen geeft serviceproviders zicht op het beleidsmatig (maatschappelijk) gewenst gebruik van het wegennet.

Be-Mobile en Innovactory zijn als serviceproviders bij Slim Sturen betrokken. Altran, Goudappel, MAPtm, Vialis en Scenwise zijn de adviseurs/leveranciers met kennis van verkeerskunde en/of techniek. Monotch voorziet in het data-uitwisselingsplatform.
Samen is het deze partijen gelukt om de netwerkvisie van Breda en Roermond ‘leesbaar en bruikbaar’ bij de serviceprovider te krijgen. Een volgende stap is om de leveranciers van navigatiesoftware, partijen als TomTom en Google, zover te krijgen de netwerkvisie te koppelen aan hun kaarten. Opschaling is dan essentieel – en daar hebben de Slim Sturen-partijen dan ook goed rekening mee gehouden.

Aansluiting
Om te kunnen opschalen is het allereerst essentieel gebruik te maken van standaarden. Slim Sturen heeft de bestaande ITS-standaard Dutch profiles als vertrekpunt gekozen. De netwerkvisie wordt op dezelfde wijze gedigitaliseerd en aangeboden als bijvoorbeeld de digitale datastromen ‘milieuzones’ en ‘logistieke data’ die in Socrates2.0 en in het project Verkeersmanagementinformatie voor Routeadvies, VM-IVRA , zijn ontwikkeld. De nieuwe netwerkvisie-profielen kunnen zo ook gemakkelijk mee met de distributiekanalen van NDW.
Hiermee is de weg vrij voor in ieder geval een landelijke opschaling van de digitale netwerkvisie. Parallel zijn er stappen gezet om de standaard op Europees niveau op de agenda te krijgen.

Een andere randvoorwaarde voor (opschalings-) succes is inhoudelijke uniformiteit en volledigheid. Slim Sturen werkt met een set vaste, niet wijzigbare functiebenamingen voor wegen (plus definities), zodat regionale verschillen in naamgeving en definities zijn uitgesloten.
Ook hier is aansluiting gezocht bij standaards: de ordening van functies is overgenomen van de veelgebruikte methodiek Gebiedsgericht Benutten Plus. Om het wegennet volledig te bestrijken zijn er nog wel twee wegfuncties toegevoegd, wijkontsluitingsweg en erftoegangsweg.
Verder is het mogelijk om bij wegen die ontzien moeten worden, kenmerken te vermelden die het waarom toelichten, zoals ‘schoolomgeving’ of ‘weekmarkt’.

In de basis is een netwerkvisie statisch, met soms tijdafhankelijke aanpassingen, zoals bij schoolroutes. Naast deze min of meer statische datastroom, is er ook de optie om functies en kenmerken situatieafhankelijk of zelfs dynamisch te gebruiken. Denk aan werk-in-uitvoering of regelscenario’s: het tijdelijk aangepaste wegprofiel kan dan aan de informatiestroom met de werk-in-uitvoering of scenario-informatie worden toegevoegd.

Een laatste vereiste voor opschaling is dat de tool zelf toekomstvast is, geschikt voor nieuwe functionaliteiten. Ook daarin is voorzien. Een voorbeeld: de digitale netwerkvisie is nog gericht op de auto, maar de toepassing is in principe klaar voor ook een multimodale aanpak.

Landelijke uitwerking
Hiermee is de digitale netwerkvisie prima geschikt voor opschaling – en binnen Nederland lijkt dat ook te lukken. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat ziet de digitale netwerkvisie in ieder geval als een welkome toevoeging aan de landelijke digitaliseringsopgave – zie bijgaand kader. Het digitaliseren van de netwerkvisie is inmiddels bij het Landelijk Verkeersmanagementberaad (LVMB) ondergebracht in actie 8 van de Samenwerkingsagenda. Dit betreft het project VM-IVRA, dat zich richt op het digitaliseren van regelscenario’s. En daarmee is de digitale netwerkvisie vanzelf ook onderdeel van item 7 van de Data Top 15, Digitaliseren regelscenario’s. Het lijken details, maar deze inbedding in de bestaande structuren garandeert dat de verdere uitrol en ontwikkeling al op korte termijn – nog dit jaar – programmatisch worden aangestuurd, ondersteund en ontsloten.

Bij opschaling naar landelijk niveau is het belangrijk dat de door Slim Sturen gemaakte keuzes voor functiebeschrijvingen en definities landelijk draagvlak krijgen. De ontwikkelde standaard kan bij opschaling natuurlijk nog wel worden ‘getweakt’: het technische concept dat is opgezet, biedt voldoende ruimte voor aanpassingen en optimalisaties.

Ondertussen zal SmartwayZ.NL zelf ervoor zorgen dat in 2023 de gestandaardiseerde netwerkvisies, inclusief regionale regelscenario’s, van heel Noord-Brabant en de regio Noord-Limburg gedigitaliseerd zijn – geschikt voor gebruik door serviceproviders. SmartwayZ.NL zal de komende tijd ook een begin maken met het opstellen en daarna digitaliseren van multimodale netwerkvisies.

Voorsorteren
Wegbeheerders die nu bezig zijn een netwerkvisie voor de auto op te stellen, kunnen alvast voorsorteren op een toekomstige digitalisering door de landelijke Gebiedsgericht Benutten Plus-standaard als uitgangspunt te hanteren.
Wat de multimodale netwerkvisies betreft ontbreekt het momenteel nog aan voldoende ervaring en is er dus nog geen standaard set multimodale wegfuncties beschikbaar. Maar omdat het CROW hard werkt aan een publicatie Multimodale Netwerkkaders, die verschijnt naar verwachting begin 2021, kan ook daar snel een standaard ontstaan.

_____

De auteurs
Gerard Martens is zelfstandig adviseur bij Martens Verkeersadvies.
Yvonne van Velthoven-Aarts is trekker Verkeersmanagement Team bij SmartwayZ.NL.

Caspar de Jonge, programmamanager Smart Mobility van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat:

“Eindelijk een oplossing”

“Als het gaat om sluipverkeer voorkomen of verkeer bij scholen weren, ontbreekt het de serviceproviders niet aan de wil – maar wel aan de tools. Want hoe krijg je allerlei papieren beleidsstukken over waar je welk verkeer wil hebben in een navigatiesysteem? Het lijkt erop dat we daar eindelijk een oplossing voor hebben: de digitale netwerkvisie.
Voor ons als ministerie was dat reden om het project Slim Sturen te ondersteunen. We hebben de digitale netwerkvisie inmiddels toegevoegd aan onze Data Top 15, als onderdeel van het punt Digitaliseren regelscenario’s. Wat we willen bereiken is dat de oplossing een landelijke standaard wordt. Sluipverkeer en drukke schoolroutes zijn een te groot probleem om deze kans te laten liggen.”