Niet alleen Nederland en Vlaanderen hebben te kampen met groeiende steden en een groeiend verkeersaanbod. Ook Denemarken – in veel opzichten vergelijkbaar met de Lage Landen – kent het probleem. Hoe gaat de grootste metropool van dat land, Kopenhagen, om met de stedelijke mobiliteitsuitdagingen? De auteurs beschrijven de plannen en maatregelen van de stad die de ambitie heeft een echte Eco-Metropolis te worden.
In de metropoolregio Kopenhagen leven zo’n 1,3 miljoen mensen, iets minder dan een kwart van de gehele Deens populatie. De stad beslaat een relatief klein oppervlak van 74 km2 en kent zodoende een hoge inwonersdichtheid en bebouwingsdichtheid. Toch groeit de stad nog steeds: iedere maand komen er zo’n 1000 inwoners bij.
Aan de groei zal ook de overheid weinig kunnen doen. De politieke ambitie richt zich daarom op de manier waarop Kopenhagen verder moet (kunnen) groeien. Daarbij worden drie uitgangspunten gehanteerd. Bovenaan staat dat de stad een betere kwaliteit van leven moet bieden aan haar inwoners. Sociaaleconomische groei wordt gestimuleerd door te investeren in kennis en innovatie. En: de koers wordt ingezet op duurzaamheid. Het verhaal van Kopenhagen is dat het een Eco-Metropolis wil zijn waar de menselijke maat centraal staat.
Groene mobiliteit
Als stimulans voor haar eigen ecologische ambities, heeft de stad Kopenhagen zich een eenduidig doel gesteld, namelijk CO2-neutraal zijn in 2025. Dat doet de stad door het energieverbruik terug te dringen, door te investeren in alternatieve energievoorzieningen (zoals wind, zon en water) én door groene mobiliteit te stimuleren. Daarmee doelen de beleidsmakers op fietsen, openbaar vervoer en elektrische voertuigen. Groene mobiliteit moet leiden tot een bijdrage van 11% aan de totale reductie van de CO2-emissies, wat neerkomt op een reductie van 135.000 ton CO2.
Zo’n mobiliteitsambitie vraagt natuurlijk om politieke keuzes en nieuwe, slimme oplossingen. Het politieke aspect betreft de afwegingen over welke modaliteiten op welke corridors de hoogste prioriteit krijgen. Deze keuzes zijn gemaakt en vastgelegd in het verkeersmanagementplan, dat daarmee een nadere invulling is van het klimaatplan uit 2012.
Dan de oplossingen. Om hier vernieuwing in te krijgen is de stad begonnen met een publiek-private innovatieronde. Dit heeft geresulteerd in een reeks intelligente verkeersoplossingen die samen – slim in elkaar gepast – leiden tot een interessante wijze van multimodaal netwerkmanagement.
Netwerkmanagement
Hoe ziet dat netwerkmanagement eruit? Op het hoogste ‘schaalniveau’ zijn er de sociaaleconomische centra, die door een netwerk van wegen met elkaar verbonden worden. De stad heeft in het al genoemde verkeersmanagementplan aangegeven langs welke corridors de grote verkeerstromen tussen deze centra moeten worden afgewikkeld. Ook de serviceniveaus in termen van reistijden en aantal keer stoppen zijn bepaald en ook welke prioriteiten er per corridor gelden voor fietsers, voetgangers, openbaar vervoer en (vracht)auto’s.
Op deze doelen wordt gestuurd vanuit de nieuwe verkeerscentrale. In deze centrale hebben zowel de Deense spoorwegen als de Deense autoriteit voor auto(snel)wegen – Vejdirektoratet – een etage. Vanuit de gedachte van netwerkbrede samenwerking heeft de Vejdirektoratet de gemeenten in de metropool Kopenhagen uitgenodigd mede zitting te nemen in de verkeerscentrale. De stad Kopenhagen heeft deze uitnodiging aanvaard en is inmiddels met vijf verkeersregeltechnici en vier verkeersmanagementdeskundigen werkzaam in de centrale.
Om deze collega’s te ondersteunen in hun werk is net een netwerkmonitoring en managementsysteem geïnstalleerd, inclusief beheersystemen voor verkeersregelinstallaties (VRI), dynamische informatiepanelen, camera’s, beweegbare bruggen enzovoort. Dit systeem wordt het City Traffic Management System genoemd, kortweg CTMS.
Dan het niveau van de corridors door de stad. Daar wordt gewerkt aan het zodanig slim afstemmen van de verkeersregelingen dat aan de (politiek gestelde) serviceniveaus wordt voldaan. Door de VRI’s te koppelen aan het CTMS kunnen de verkeersregelingen steeds weer worden afgestemd op de variaties in het dagelijkse verkeer.
ecoDriving voor vrachtverkeer…
Op de corridors, en dan met name op de binnenring, wordt ook direct geïnteracteerd met de weggebruikers. Zwaar verkeer krijgt op een deel van de binnenring van Kopenhagen een dynamisch snelheidsadvies aangeboden: ecoDriving. Het idee is dat door de doorstroming voor gemotoriseerd verkeer te optimaliseren over de ring en tegelijkertijd via een dynamisch snelheidsadvies de vrachtwagens en bussen waar mogelijk in een groene golf te brengen, de ring aantrekkelijker wordt voor zwaar verkeer. Dat kan zo brandstof besparen (minder vaak remmen en optrekken), wat weer de emissies van schadelijke gassen reduceert. Tegelijkertijd wordt ruimte gecreëerd voor fietsers en voetgangers in de binnenstad. De interactie met de vrachtwagens en bussen verloopt via ITS-G5 (wifi-p) en het cellulaire 3G/4G. Het doel is om met ecoDriving de gehele binnenring af te dekken, mits vrachtwagen- en buschauffeurs laten zien dat de beoogde effecten ook daadwerkelijk worden gerealiseerd.
… en voor fietsverkeer
De op het cellulaire 3G/4G gebaseerde ecoDriving komt echter ook beschikbaar voor fietsers op de binnenring en langs de fietscorridors. Zo kunnen fietsers hun snelheid en daarmee hun inspanning afstemmen op het verwachte moment van groen licht. Kopenhagen zal voor de fietsers ook een eerste set van vijf dynamische informatiepanelen installeren. Deze zijn speciaal ontworpen voor fietsers, passende binnen de regels voor signaalgevers, de kaders van de stadsarchitecten en de principes van duurzaam ontwerp (‘cradle-to-cradle’). Afhankelijk van de locatie en de gebeurtenissen op de weg, kan de stad een veelheid aan informatie tonen op deze panelen, speciaal voor fietsers. Informatie over alternatieve routes in geval van fietsersfiles of wegwerkzaamheden, of zelfs snelheidsadviezen tot aan het eerstvolgende verkeerslicht (alternatieve vorm van ecoDriving) – vanuit het CTMS kunnen steeds weer nieuwe soorten van informatie worden ingebracht. Worden de eerste vijf panelen goed ontvangen door de inwoners van Kopenhagen, dan worden er meer panelen in de stad geplaatst.
Intelligente straatverlichting, dynamische leefruimte
Op het niveau van de kruispunten heeft Kopenhagen een slimme oplossing ontwikkeld om het ‘conflict’ tussen het CO2-reductiedoel en het stimuleren van fietsgebruik op te lossen. Vanuit het streven het elektriciteitsverbruik terug te dringen, vermindert de stad het verlichtingsniveau van de straatlantaarns met een kleine 50% gedurende de nachtelijke uren. Dat maakt het voor fietsers echter minder veilig om (brede) kruispunten over te steken. Daarom zet de stad intelligente straatverlichting in. Via sensoren wordt bepaald of er fietsers of voetgangers naderen. Is dat het geval dan wordt het verlichtingsniveau geleidelijk aan opgeschroefd naar 100%. Zodra de fietsers of voetgangers het kruispunt zijn gepasseerd, gaat het verlichtingsniveau weer geleidelijk aan omlaag.
Tot slot de straten. Deze zijn de afgelopen decennia te vaak door de auto ingenomen. Kopenhagen bekijkt nu waar die plaats overdag of op speciale dagen kan worden teruggepakt en teruggegeven aan de buutbewoners. Denk aan parkeerplaatsen in de straat: ’s avonds, als iedereen weer terug is van zijn werk, zijn alle plaatsen bezet. Maar overdag is er vaak ruimte genoeg en zou die ruimte geclaimd kunnen worden om dienst te doen als speelplekken of terrassen. Straten die op weekdagen tussen de spitsperioden of op de weekenddagen worden omgetoverd tot verblijfsgebieden, waar het voor jong en oud prettig buiten vertoeven is en waar automobilisten, die geen alternatieve route kunnen kiezen, fors in hun snelheid worden geremd. Zo’n dynamisch gebruik van de stedelijke leefruimte is nieuw en vraagt om pilots en experimenten. Het eerste experiment met dynamische parkeerplaatsen heeft na een aarzelend begin enthousiaste buurtbewoners opgeleverd en smaakt zeker naar meer.
Menselijke maat
Het verhaal van netwerkmanagement in Kopenhagen is in opbouw. Het mooie van het verhaal is dat het direct inhaakt op de politieke ambities van een groeiende stad en dat het bij iedere verkeersoplossing bewust stilstaat bij de vraag hoe de oplossing ervaren wordt door inwoners van de stad. Op deze manier helpt netwerkmanagement Kopenhagen de groene stad te worden die ze wil zijn én de stad waar de mens de maat is der dingen.
____
De auteurs
Mads Gaml is ITS program manager bij de Traffic Unit, Technical and Environmental Administration, van Kopenhagen.
Paul van Koningsbruggen is director Mobility bij Technolution.
