Het gaat niet goed met de verkeersveiligheid in Nederland. Het aantal zwaargewonden is al een paar jaar stijgende en het aantal doden stabiliseert – en het ziet er niet naar uit dat de trend spontaan weer dalend zal worden. Wat te doen? ‘De’ oplossing bestaat niet, maar slim verkeersmanagement en (C-) ITS kunnen wellicht een bijdrage leveren, zo concludeerde TrafficQuest op basis van een challenge onder verkeersveiligheids¬experts.
Hoewel verkeersmanagement primair gericht is op doorstroming, wordt het instrument ook al jaren met succes ingezet om de verkeersveiligheid te verbeteren. Een mooi voorbeeld is de filestaartbeveiliging – een decennia oud succesnummer op het gebied van verkeersveiligheid. Is er wellicht meer winst te behalen met verkeersbeïnvloeding op de weg en in de auto?
Om die vraag te beantwoorden heeft TrafficQuest een kleine challenge onder verkeersveiligheidsexperts georganiseerd. Na een korte verkenning van de literatuur zijn zeven specialisten van SWOV, TU Delft, Universiteit Twente, Rijkswaterstaat en gemeente Rotterdam bevraagd over de mogelijkheden van verkeersmanagement en (coöperatieve) ITS om de verkeersveiligheid te verbeteren. Hieronder komen de verkeersmanagementmaatregelen en ITS-oplossingen aan bod die de experts het meest hebben genoemd.
Managen van de snelheidskeuze
Het beïnvloeden van de snelheid van voertuigen is een belangrijke verkeersveiligheidsmaatregel. Het in-carsysteem Intelligent Speed Adaptation, ISA, geeft weggebruikers een seintje zodra zij de geldende snelheidslimiet overschrijden, met een visueel, auditief of zelfs haptisch signaal (tegendruk op het pedaal). Ook zijn er navigatiesystemen die de snelheidslimiet aangeven en/of snelheidsadvies geven.
Een probleem is wel dat deze systemen maar mondjesmaat worden gebruikt. Ook is het de vraag wie je precies met deze vrijblijvende assistentie bereikt. De toch al voorzichtige bestuurder krijgt misschien graag waarschuwingen, maar hoe blij is de ‘sportieve’ automobilist met de repeterende alerts? Zelfs de meer geavanceerde systemen zijn nog niet zo vormgegeven dat het voertuig zich automatisch aan de snelheidslimiet houdt. In die zin biedt de zelfrijdende auto wel interessante perspectieven.
Managen van de routekeuze
De geïnterviewde experts zien ook het managen van de routekeuze als een maatregel met potentie. Dit kan door de bewegwijzering langs de kant van de weg te verbeteren, bijvoorbeeld waar die als verwarrend wordt ervaren. Of door navigatiesystemen expliciet rekening te laten houden met verkeersveiligheid in de voorgestelde route (vermijden van gevaarlijke wegvakken en kruisingen). Belangrijk is dat de gegevens langs de weg consistent zijn met de informatie in het voertuig.
Ondersteunen van de rijtaak
Er zijn diverse rijtaakondersteunende systemen die bij kunnen dragen aan de verkeersveiligheid. De experts noemden ISA, de hierboven besproken ‘snelheidsassistent’, Adaptive Cruise Control, die de snelheid en volgtijd automatisch regelt, en de systemen Lane Departure Warning en Lane Keeping Support. Die laatste helpen ongevallen vermijden waarbij het voertuig van de weg raakt.
Verbeteren van de HMI
De human-machine interfaces van in-carsystemen zijn lang niet altijd optimaal. Dit betreft zowel de HMI van de in voertuigen ingebouwde systemen als die van smartphone-apps. De richtlijnen in de publicatie ‘Human factor guidelines for the design of safe in-car traffic information services’ kunnen helpen de HMI’s te verbeteren.
Waarschuwen voor gevaarlijke situaties
Er komen steeds meer mogelijkheden om te waarschuwen voor gevaarlijke situaties, ook als die onvoorspelbaar in tijd en ruimte zijn. Vooral interessant zijn de in-carsystemen die bestuurders waarschuwen voor situaties die ze zelf nog niet kunnen zien, maar waar ze wel binnen korte tijd op zullen stuiten. De waarschuwing kan gepaard gaan met een snelheids- en strookadvies. In Nederland wordt er hard aan gewerkt om dit soort waarschuwingen inderdaad in-car te krijgen, onder andere in het Partnership Talking Traffic van het programma Beter Benutten.
Geloofwaardigheid van maatregelen
Het is zaak om de geloofwaardigheid van maatregelen te waarborgen. Dit geldt allereerst voor snelheidsadviezen: passen die bij de situatie en bij het gedrag van het omringende verkeer? Verkeerslichtenregelingen kunnen geoptimaliseerd worden, zodat weggebruikers niet voor een rood licht staan als niet duidelijk is waarom het licht voor hen rood is. Ook moet duidelijk zijn waarom er rode kruizen boven de weg getoond worden en weggebruikers moeten daar het nut van inzien. Als er afzettingen zijn voor wegwerkzaamheden, zou ook te zien moeten zijn dát er gewerkt wordt en dat de afzetting dient om wegwerkers, materieel en de passerende weggebruikers zelf te beschermen.
Meer mogelijkheden
Een andere, meer algemene maatregel die de experts in de interviews noemden, is het verlagen van de conflictsnelheid. Dat heeft twee voordelen: als gemotoriseerde voertuigen op kruisingen een lage snelheid hebben, (a) verkleint dat de kans op een botsing met een fietser of voetganger en (b) raakt die minder zwaar gewond als er onverhoopt toch een botsing optreedt.
Een efficiënte inzet van handhaving kwam ook aan de orde. Regulier overleg tussen wegbeheerder en politie is in dit verband nuttig om de beperkte handhavingscapaciteit zo slim mogelijk in te zetten. En algemene gedragsbeïnvloeding, zonder dienst of rijtaakondersteunend systeem, werd een aantal keer ‘getipt’ als effectief op de wat langere termijn. Denk bijvoorbeeld aan voorlichting, campagnes en maatregelen om de roodlichtnegatie van fietsers en voetgangers terug te dringen.
Overigens uitten de geïnterviewde experts ook een aantal zorgen. Het belangrijkste ‘maar’ van ITS-oplossingen betreft de hoeveelheid informatie die de bestuurder aangeboden krijgt door met name in-carsystemen. Wordt er geen information overload gecreëerd? Hoe ervoor te zorgen dat boodschappen aan de bestuurder geprioriteerd worden, zodat de bestuurder niet te veel berichten tegelijk krijgt – en daardoor wellicht afgeleid wordt en te lang zijn ogen van de weg heeft?
Verder temperden de experts de vaak hooggespannen verwachtingen rond in-carsystemen en apps. De penetratiegraad is meestal nog te laag om echt impact te hebben en sowieso is er weinig bekend over hoe vaak en waar bestuurders de systemen daadwerkelijk gebruiken.
Hoe verder?
De challenge heeft duidelijk gemaakt dat verkeersmanagement en C-ITS op zich kansen bieden om de verkeersveiligheid te (helpen) verbeteren. Dat geldt trouwens net zo goed voor automatisch rijden en Mobility as a Service. Het is dan wel belangrijk om te werken met expliciete doelstellingen, zowel bij het ontwerpen van afzonderlijke maatregelen als bij het inrichten van overkoepelende programma’s. Nu wordt er vaak alleen op doorstroming (bereikbaarheid) en eventueel duurzaamheid gestuurd. Door ook veiligheid als doel mee te nemen, worden de afwegingen (eventuele conflicten) tussen verkeersveiligheid en andere doelstellingen in ieder geval helder.
Het Strategisch Plan Verkeersveiligheid en het Manifest ‘Verkeersveiligheid: een nationale prioriteit’ kunnen aanknopingspunten bieden bij het formuleren van veiligheidsdoelstellingen voor de ontwikkeling van nieuwe maatregelen en diensten. Maar het is aan ieder project om dit te vertalen naar expliciete doelstellingen en om te evalueren of deze ook behaald (kunnen) worden.
Wat kan het vakgebied verder nog doen? Verkeersmanagement- en verkeersveiligheidsexperts kunnen samen de potentie van maatregelen en diensten, ook die voor langzaam verkeer, in kaart brengen. Het gewenst gebruik van de juiste oplossingen kan vervolgens gestimuleerd worden. Er moet echter ook goed nagegaan worden of bepaalde ‘oplossingen’ geen ongewenste (onverwachte) effecten hebben. En er moet veel aandacht zijn voor goed HMI-ontwerp en de betrouwbaarheid van adviezen.
Dat zijn nogal wat aanbevelingen, maar de stijgende trend van het aantal ongevallen en slachtoffers zal niet zomaar om te buigen zijn. De uitdaging is groot, zeker gezien de toenemende drukte op de Nederlandse wegen, maar (levens)belangrijk genoeg om aan te gaan!
_____
De auteur
Dr. ir. Henk Taale (Rijkswaterstaat, TU Delft) en ir. Isabel Wilmink (TNO) zijn experts bij TrafficQuest.
