Door de werkzaamheden in de centrales voor brug- en sluisbediening, tunnelbewaking, verkeersmanagement, parkeerbeheer, stadstoegang en crowdmanagement slimmer te organiseren, kunnen gemeenten en provincies flink besparen op hun jaarlijkse exploitatielasten. Maar als ze dat slim organiseren wat groter oppakken, met elkaar en met landelijke standaards en diensten, is er nog veel meer te halen. Het landelijke programma iCentrale jaagt de ontwikkelingen aan en ondersteunt provincies en gemeenten.
Overheden in Nederland beschikken samen over ruim 150 verschillende centrales voor het managen van (vaar)wegen, tunnels en openbare ruimten. De meeste zijn los van elkaar ontstaan en opgezet, en bedienen één domein. Veel provincies en grotere gemeenten hebben dan ook meerdere centrales in eigendom: er is ooit een centrale ingericht voor brug- en sluisbediening, later is er een verkeersmanagementcentrale bijgekomen, vervolgens een centrale voor stadsbeheer enzovoort.
De kosten van alle centrales samen zijn fors: het gaat om naar schatting 200.000.000 euro per jaar voor heel Nederland. Dat omvat de kosten van huisvesting en van de systemen en applicaties, maar zeker ook van het personeel.
Op zich functioneren deze centrales goed. Maar de realiteit is ook dat veel operators voornamelijk in de wachtstand staan. Tunnels bijvoorbeeld moeten volgens de Europese wetgeving 24/7 worden bewaakt ‘voor het geval dat’, maar vaak gebeurt er natuurlijk niets (en gelukkig maar).
De conclusie lijkt daarom gerechtvaardigd dat de bedientaken kostenefficiënter kunnen worden georganiseerd. Maar hoe precies?
iCentrale
Dat is een goede vraag. Om te voorkomen dat iedere decentrale overheid hiervoor z’n eigen efficiencywiel uitvindt, besloten de provincies Flevoland, Noord-Holland en Utrecht en de gemeenten Almere, Den Haag en Rotterdam in 2016 om de mogelijkheden voor meer kostenefficiëntie gezamenlijk te verkennen en uit te werken. Met steun van het Ministerie van (toen nog) Infrastructuur en Milieu zetten zij hiervoor het programma iCentrale op. Op basis van een landelijke pre-kwalificatie werden ook private partijen uitgenodigd om mee te werken. Er haakten uiteindelijk dertien partijen aan: Arcadis, Be-Mobile, Cruxin, DAT.mobility, Dynniq, Goudappel, MAPtm, Siemens, Sweco, Trafficlink, Trigion, Technolution en Vialis. Vrijblijvend is hun deelname niet: alle partijen worden geacht in tijd en middelen te investeren.
Transities
Voor het efficiënter inrichten van stads- en wegbeheerderstaken voorzien de iCentrale-partners drie transities. Eén mogelijkheid is dat een gemeente of provincie z’n losse, op één domein gerichte centrales slim combineert en integreert tot een centrale die meerdere domeinen bedient. De locaties voor bijvoorbeeld verkeersmanagement en de bediening van tunnels, bruggen en sluizen komen dan letterlijk onder één dak. Hiermee bespaart de organisatie op huisvesting, maar ook op systemen en personeel.
Een tweede efficiencyslag is om bediencentrales gezamenlijk te gebruiken: in plaats van een centrale voor alleen gemeente of provincie X wordt het dan een centrale voor meerdere decentrale overheden. Ook hier geldt: minder kosten voor huisvesting, systemen en personeel.
Een derde transitie is dat de overheid niet alles zelf meer uitvoert, maar (een deel van) de werkzaamheden als diensten afneemt van gespecialiseerde bedrijven. De verwachting is dat die bedrijven de taken goedkoper kunnen uitvoeren dankzij hun schaalgrootte (ze doen hetzelfde werk voor meerdere klanten) en specialisatie (ze zijn specifiek ingericht voor de taak). Deze transitie past trouwens naadloos in de huidige trends van ‘meer naar de markt brengen’ en ‘as a service’.
Nu zijn het niet deze transities op zich die iCentrale tot een interessant programma maken. Er zijn al centrales die meerdere domeinen bedienen, sommige overheden werken al regionaal samen en er worden al private diensten afgenomen. Maar wat iCentrale daaraan toevoegt, is het landelijk innoveren voor en gestructureerd faciliteren van de transities. Eenvoudig gesteld is er een winkel gecreëerd met producten en (private) diensten die decentrale overheden naar believen kunnen afnemen om stapsgewijs een of meerdere efficiencyslagen te doorlopen. Het is zelfs mogelijk – interessant voor kleinere overheden – om centrale bediening als dienst af te nemen, zonder zelf te hoeven investeren.
Het groeiende assortiment diensten van deze iCentrale-winkel is overigens verre van willekeurig: ze maken alle deel uit van een goed uitgedachte en toekomstbestendige structuur. Die structuur is weer gebaseerd op een heldere visie over hoe een slim geïntegreerde bediencentrale eruit zou moeten zien.
Visie en structuur
Die visie op een iCentrale, het eindplaatje, is als volgt. De ‘ideale bediencentrale’ is geschikt voor multidomeinbediening. Alle relevante informatie over de verschillende domeinen is beschikbaar en de operators zijn voldoende opgeleid om meerdere domeinen te bedienen. Om de werkvloer hierbij goed en gericht aan te kunnen sturen, zijn er voor elke taak kritieke prestatie-indicatoren en normwaarden vastgesteld. Die zijn goed haalbaar omdat operators zich gesteund weten door intelligente toepassingen. Zo neemt slimme software een belangrijk deel van de monitoringtaak en zelfs van de bedientaak over. Pas als een situatie afwijkt van wat normaal is, gaat er een waarschuwing uit naar de werkvloer (trigger based werken).
Dat eindplaatje bestond nog niet en is ook nu nog niet compleet ingevuld. Maar de structuur ligt er en die is zo opgezet dat het plaatje niet compleet hoeft te zijn om meerwaarde te bieden. Belangrijke componenten van de structuur zijn bijvoorbeeld een stappenplan dat overheden helpt prestatiegericht werken in te voeren. Bij dit plan horen modeluitvragen en contracten voor het afnemen van diensten op basis van prestatieafspraken.
Er is een bedienfilosofie opgesteld, inclusief een onderverdeling in rollen en een overzicht van de gewenste kennis- en vaardighedencompetenties. Verder hebben de partners in het programma een blauwdruk gemaakt voor de technische opzet van een iCentrale. Die blauwdruk maakt gebruik van bestaande en de facto standaarden en koppelvlakken, waardoor bestaande systemen kunnen worden hergebruikt. De blauwdruk is bovendien in logische, functionele componenten verdeeld, wat betekent dat meerdere (ook kleinere) partijen er tegelijk aan kunnen werken. Ook een vendor lock-in wordt zo voorkomen: de afnemer van een centrale kan een component altijd leveranciersonafhankelijk wisselen.
iDiensten
En dan de diensten zelf, in het programma iDiensten genoemd. Er zijn er inmiddels twintig beschikbaar als eerste basisversies. Dat wil zeggen dat decentrale overheden ze kunnen afnemen, maar dat de diensten nog wel verder ontwikkeld moeten worden. In feite komt bij het als eerste afnemen van zo’n dienst tegelijk een ontwikkelproces: de opgedane praktijkervaringen worden in de dienst verwerkt.
Er is al een groot aantal van dergelijke praktijkcases uitgevoerd, samen met gemeenten en provincies. Een kort overzicht van deze live toepassingen:
- Event Management as a Service (EMaaS). Tijdens MotoGP Assen in juni 2017 zijn vanuit een ‘pop-up iCentrale’ verschillende iDiensten ingezet voor verkeers-, crowd- en parkeermanagement. Zie het kader op pagina 17.
- Opleiding multidomeinbediening. De opleiding verkeersmanagement voor operators/centralisten, zodat zij naast hun huidige taken ook verkeersmanagementtaken kunnen uitvoeren. In juni 2017 ontvingen de eerste operators hun ‘multidomein’-diploma.
- Avond- en weekend-verkeersmanagementdiensten. Verkeersmanagementtaken van decentrale overheden kunnen tijdens een piekmoment of bij een incident op afstand door (private) bediencentrales worden uitgevoerd. Ook in avonden en weekenden biedt deze oplossing uitkomst. Begin september 2017 realiseerden private partijen deze dienst in een praktijksituatie, gebruikmakend van eigen centrales in Schiedam en Utrecht.
- KPI-gestuurde verkeersmanagementcentrale. Achttien kritieke prestatie-indicatoren worden nu live beproefd in de verkeersmanagementcentrale van provincie Noord-Holland.
Er zijn op het moment van schrijven, eind 2017, twintig iDiensten gereed als basisversie. Ze betreffen het hele spectrum, vanaf de eerste verkenningen tot de opleidingen en technische ondersteuning.
De iDiensten zijn zo ontwikkeld dat stads- en wegbeheerders zelf kunnen bepalen hoe ver zij willen gaan met hun transitie naar meer efficiëntie en (al dan niet) meer markt. Om een professionele markt te creëren wordt elke iDienst ook door meerdere private partijen aangeboden. Om voldoende massa te creëren is het wel belangrijk dat meer decentrale overheden aanhaken bij de ontwikkelingen. De komende periode werken decentrale overheden, bedrijven en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat hieraan gezamenlijk verder.
Baten
Het programma iCentrale voorziet met de visie, structuur en diensten in de juiste sturing om de centrales in Nederland een niveau hoger te brengen. Niet alleen wat kostenefficiëntie betreft, maar zeker ook op het vlak van prestaties. Volgens een eerste onderbouwde inschatting door deskundigen kan met de producten en diensten uit het programma iCentrale 10 tot 20% procent bespaard worden op de jaarlijkse publieke exploitatiekosten, zonder dat daarvoor hoge investeringskosten nodig zijn. Minstens zo belangrijk is dat de netwerkprestaties op termijn met 5 tot 15% kunnen verbeteren. Een meer diepgaand onderzoek naar de maatschappelijke kosten en baten wordt begin 2018 afgerond.
In een tijd meer files en dichtslibbende steden zou dat een prestatie van formaat zijn: bezuinigen en toch meer voor elkaar krijgen.
____
De auteurs
André Loos is landelijk programmamanager van iCentrale.
Marcel Westerman is strategisch adviseur van MARCEL.
Landelijke standaarden
Een aantal gebruiksproducten uit het programma iCentrale wordt omgezet in landelijke standaarden. Dat wordt verzorgd door CROW, die deskundigen van bedrijven en overheden uit het hele land betrekt voor reviews en vaststelling. De eerste landelijke standaard, de iBedienfilosofie, heeft CROW op 3 november 2017 aangeboden aan het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en Beter Benutten.
Andere landelijke standaarden die begin 2018 verschijnen zijn:
- Blauwdruk voor de techniek van een iCentrale en het uniform koppelen van centrale systemen.
- Gecertificeerde opleidingen voor operationeel en tactisch multidomeinpersoneel.
- Functionaliteiten van uniforme multidomeinbedienplekken.
- Service level agreements en kritieke prestatie-indicatoren voor het SMART vastleggen van prestatieafspraken.
